ZASTOSOWANIE KONCEPCJI
OBIEKTOWOŚCI
W RACHUNKU KOSZTÓW DZIAŁAŃ
Krzysztof RYBARCZYK
1. Wprowadzenie
Paradygmat obiektowości opiera się na pojęciu obiektu jako
autonomicznej jednostki, reprezentującej rzecz ze świata rzeczywistego,
która zawiera wszystkie informacje niezbędne do działania
zgodnie z przypisanym do niej zakresem funkcjonalności. Analiza
obiektowa oraz programowanie obiektowe wykorzystują obiekty
jako zasadnicze, najprostsze elementy dekompozycji problemu
(Coad i Yourdon, 1990; Coad i Yourdon, 1991; Martin, 1993;
Yourdon i Argila, 2000).
Od końca lat 80. obiektowość jako metoda analizy systemów
oraz tworzenia oprogramowania zdobywa coraz większe znaczenie.
Główne jej zalety to:
- zgodność struktury modelu z problemem, do rozwiązywania
którego zostaje stworzony - obiekty są bowiem odbiciem pojęć
istniejących w rzeczywistości,
- możliwość bezpośredniego wykorzystania wyników analizy
obiektowej do projektowania aplikacji i programowania, które
także wykorzystują podejście obiektowe,
- możliwość wielokrotnego użycia raz zdefiniowanego obiektu,
zarówno dla celów analizy, jak programowania.
Wśród postulowanych cech nowoczesnych systemów rachunku kosztów
można wyróżnić:
- odzwierciedlenie elementów tworzących rzeczywistość,
które podlegają zarządzaniu w organizacji, oraz relacji
między tymi elementami,
- elastyczność, umożliwiającą wielowariantowe analizy,
- adaptacyjność, polegającą na ciągłym doskonaleniu i przystosowywaniu
modelu do zmian w otoczeniu i potrzebach zarządzających.
Wydaje się, że podejście obiektowe pozwala na spełnienie
tych postulatów. Natomiast metodologią rachunku kosztów, która
umożliwi realizację podejścia obiektowego jest rachunek kosztów
działań (ang. activity based costing, ABC). Jest to najlepiej
opisane narzędzie kalkulacji kosztów, które oparte jest na
modelowaniu procesów (działań) w organizacji, przypisaniu
do nich zasobów zużywanych w tych procesach oraz określaniu
odbiorców, na rzecz których wykonywane są procesy i zużywane
są zasoby (takich jak: produkty, klienci, dostawcy itp.).
Procedury odniesienia, grupowania i transformacji kosztów
w rachunku ABC odnoszą się bezpośrednio do realnych pojęć
ze świata fizycznego, w którym funkcjonuje organizacja.
Celem tego opracowania nie jest omówienie metodologii rachunku
ABC, jednakże na wstępie niezbędnym wydaje się prawidłowe
umiejscowienie systemu ABC w systemie informacyjnym organizacji.
Shank i Govindarajan (1993, s. 184-185) uważają, że kalkulacja
ABC, która pokazuje średnio- i długookresowe zjawiska kosztowe,
powinna być dokonywana okresowo, w wartościach planowanych,
poza księgami rachunkowymi. Potencjalne zagrożenia prowadzenia
rachunku ABC w wartościach rzeczywistych w księgach rachunkowych
wynikają ze zniekształcenia rachunku procedurami księgowymi
oraz z ryzyka skierowania uwagi kadry zarządzającej na informacje
o rzeczywistych kosztach produktów wytarzanych w minionym
okresie, zamiast ukierunkowania informacji zarządczej na przyszłość.
Cooper i Kaplan (1998, s. 111-115) zwracają uwagę na znaczące
różnice pomiędzy funkcjami trzech podsystemów informacyjnych:
wewnętrznej kontroli operacyjnej, zewnętrznej sprawozdawczości
rachunkowej i rachunku kosztów działań (rys. 1).
Rysunek 1.
Obszary integracji rachunku kosztów działań z innymi systemami
informacyjnymi
Źródło: (Cooper i Kaplan, 1998, s. 115).
Zadaniem rachunku ABC jest dostarczanie informacji dla potrzeb
podejmowania decyzji, a zatem informacji o wartościach planowanych
(budżetowych, standardowych). Kontrola operacyjna dostarcza
natomiast bieżących danych o rzeczywistych wielkościach (tj.
o kosztach, ale nie koniecznie w układzie rachunku ABC, oraz
o innych miernikach operacyjnych). Wreszcie sprawozdawczość
rachunkowa przedstawia dane historyczne w formie sprawozdań
skierowanych do anonimowego odbiorcy zewnętrznego, i jako
taka podlega regulacjom prawnym i ogólnie przyjętym zasadom
rachunkowości.
Rachunek kosztów planowanych pozwala na uzyskanie informacji
niezbędnej do sformułowania i realizacji zadań zarządczych,
służących osiągnięciu celów organizacji. Pozwala zatem na
zamianę jednostkowych danych na informację kierowniczą, redukując
tym samym nieokreśloność i niepewność co do przyszłego stanu
obiektów, których informacja ta dotyczy.
Potencjalne możliwości i korzyści wynikające z zastosowania
zasad obiektowości dla modelowania informacji zachęcają do
poszukiwania nowych ram koncepcyjnych rachunku kosztów działań.
Punktem wyjścia rozważań zawartych w tym opracowaniu były
rezultaty badań w ramach projektu badawczego pn. "Badania
nad opracowaniem i wykorzystaniem rachunku kosztów działań
(ABC) jako narzędzia do zarządzania w polskim przedsiębiorstwie
działającym w warunkach nowych technologii i wysokiej konkurencji
światowej" (Świderska et al., 2002; Świderska et al.,
2003). Wpierw dokonano próby zdefiniowania obiektu kosztów
spójnego z podejściem obiektowym do analizy systemów. Następnie
przedstawiono podstawowe cechy (atrybuty) obiektu kosztów
dla celów rachunku ABC oraz podstawowe właściwości, jakie
powinien posiadać taki obiekt.
|
