WPŁYW KONCEPCJI OBIEKTOWEGO RACHUNKU KOSZTÓW
NA PROCES BUDŻETOWANIA

prof. dr hab. G. K. Świderska, mgr Marcin Pielaszek

Budżetowanie oparte o obiektowy rachunek kosztów

Naturalną konsekwencją przyjęcia obiektowej koncepcji zarządzania kosztami stało się jej zastosowanie w procesie budżetowania. Opracowanie budżetu, lub jego fragmentu wymaga określenia potrzeb informacyjnych w zakresie planowania kosztów danego obiektu. Obiekt może być definiowany stosunkowo dowolnie w zależności od podejmowanych decyzji lub potrzeb w zakresie kontroli kosztów.

Opracowanie budżetu opartego o obiektowy rachunek kosztów, podobnie jak sam proces kalkulacji kosztów, wymaga odejścia od klasycznej hierarchii wynikającej z rachunku kosztów działań tj.

klienci -> produkty -> półprodukty -> działania -> zasoby złożone -> zasoby proste,

i narzuca przyjęcie relatywnie luźnego łańcucha powiązań pomiędzy różnymi obiektami kosztów. Podejście takie umożliwia swobodne planowanie kosztów różnorodnych obiektów zarówno na poziomie całego przedsiębiorstwa np. opracowanie budżetu wiodącego na najbliższy rok, jak też na poziomie decyzji operacyjnych np. opracowanie budżetu nowego produktu.

W ramach prowadzonych badań wyróżniono m.in. następujące obiekty budżetowania kosztów:

• zasoby wykorzystywane w przedsiębiorstwie
• niewykorzystane zasoby (koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych),
• działania w obszarze produkcji, sprzedaży i ogólnego zarządu,
• koszt wytworzenia produktów o zróżnicowanej charakterystyce, obliczony według rachunku kosztów działań,
• koszty obsługi klientów o zróżnicowanych wymaganiach, z uwzględnieniem kosztów cyklu życia produktów dostosowanych do indywidualnych zleceń klienta,
• koszty obsługi rożnych rynków oraz wykorzystywania różnych kanałów dystrybucji
• koszty opracowania nowego produktu z uwzględnieniem czynności wykonywanych w całym cyklu życia produktu,
• Koszty jednostek organizacyjnych,
• Koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa jako całości.

W oparciu o analizę decyzji podejmowanych w przedsiębiorstwie stwierdzono, że wykorzystanie koncepcji obiektowego rachunku kosztów ułatwia określenie kosztów oraz zaangażowanie zasobów dla zadań realizowanych przez poszczególne jednostki organizacyjne. W szczególności generowane są informacje dla potrzeb wdrożenia określonego pakietu decyzyjnego oraz skutki jego ewentualnego odrzucenia. Informacje te to poziom planowanych kosztów przy pewnym założonym poziomie świadczonych usług, koszty wykorzystywanych zasobów, oraz potencjalne koszty zaangażowania dodatkowych zasobów.

W kontekście podejmowania decyzji negatywnych (odrzucanie zadań) szczególnie istotną informacją, stają się z kolei dane o skutkach finansowych zejścia poniżej pewnego poziomu wykorzystania zdolności wytwórczych. Będą to w szczególności koszty niewykorzystania zdolności produkcyjnych a w określonych przypadkach rosnące koszty gotowości produkcyjnej w przypadku spadku aktywności określonej jednostki organizacyjnej poniżej poziomu minimalnego.

Warto też zauważyć, że budżetowanie oparte o obiektowy rachunek kosztów staje naprzeciw koncepcji wielowariantowego planowania działalności przedsiębiorstwa. Planowanie takie bazuje na prognozowaniu różnych scenariuszy zachowania się podstawowych zjawisk w otoczeniu przedsiębiorstwa. Uwzględnia ono prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zjawisk, wynikające z nich szanse i zagrożenia oraz ich potencjalny wpływ na przedsiębiorstwo. Przy takim podejściu realizacja budżetu nie może być celem sama w sobie. Budżet staje się elastycznym narzędziem, które zapewnia szybkie dostosowanie się przedsiębiorstwa do realizowanej wersji planu. W zależności od realizowanych scenariuszy poprzez budżetowanie kosztów różnych obiektów, dostarczane są informacje o wpływie podjętych decyzji na efektywność jednostek organizacyjnych oraz całego przedsiębiorstwa.

Rozbudowa tradycyjnego systemu budżetowania w kierunku obiektowego rachunku kosztów, z wyróżnieniem praktyczne dowolnego rodzaju budżetowanych obiektów stało się możliwe dzięki zastosowaniu w obydwu realizowanych projektach odpowiednich narzędzi informatycznych. W ramach projektu realizowanego w Zakładach Lniarskich opracowane zostało rozwiązanie informatyczne w zakresie obiektowego rachunku kosztów i budżetowania dostosowane głównie dla potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw . Z kolei w ramach wdrożenia w PF JELFA wykorzystano dostępny w przedsiębiorstwie system BPCS klasy MRP dostosowany głównie do specyfiki dużych przedsiębiorstw .